Adını bölgede yaşayan aşiret topluluğundan alan Bradost, Türk ordusunun işgal etmeye çalıştığı coğrafya. Stratejik konumu ile tarihten günümüze her zaman ilgi odağı olan bir mıntıka. Irak, İran ve Türkiye resmi sınırlarının kesiştiği bölgede yer alan Bradost ve burada yaşayan toplumun nereden geldiğini ve günümüze kadar nasıl süreçler yaşadığını, Güney Kürdistan siyasetindeki önemini, gerilla komutanlarından Seyit Rıza Garzan ile konuştuk.

Bradostların tarihini ve Bradost bölgesini anlatır mısınız?

Bradost alanı ve halkı esas olarak Hurilerden geliyor. Huriler Guti, Luri, Kasit, Mehiriler vb. kavimlerden oluşuyor. Bradostlar, Hurilerin Luri kavminden. Lolan suyu ismini de Lurilerden alıyor. Varlıklarını hep korudular. Sasanilere kadar da kendi gelenek ve görenekleriyle özgür bir şekilde yaşadılar. Sasaniler döneminde Arapların Kürdistan’ı işgal etmesiyle beraber Bradost bölgesinde bulunan Zerdeşti, Mesihi gibi inançlar üzerine baskılar oluştu. Günümüzde de Bradost bölgesinde farklı ibadet yerleri bulunmakta ve korunmaktadır. Selçuklu, Abbasi ve Emeviler dönemine kadar da Kürtleri kontrol altına alamadıklarından dolayı Mir sistemi oluşturularak hakimiyet altına almak istediler. Bu Mirlerin başında Farkin, Sason, Herbut, Zerzan miri vb. gelmekte. Bradostlarda da buna benzer Mir sistemi oluşturuldu. Bradost mirliği kurulduğunda 22 aşiret ve 12 kabile bu oluşumda yer aldı.

Bradost aşiret ismi değil, bir bölge ismidir. Sınırları da Geliyê Âlibeg’ten Çoman'a, oradan Rojhilat’a geçerek Şino, Mirgever, Tirgever, Soma, Salmas’ı içine alıp oradan da Şehidan hattından Şemzînan ve Barzan mıntıkasına kadar uzanıyor. Ayrıca Diana’yı da içine almakta. Diana ismini bir Bradost kadınından alıyor. Rojhilat tarafında Şikaklar da Baradostlara ait. Zerzan, Suçi, Zirari, Herki, Xeylani, Şervani, Meri aşiretleri Bradost federasyonun içinde yer alıyor. Günümüzde ne kadar farklı olsalar da bu aşiretler birbirleriyle bağlantı içinde. Şu an kendini Bradost olarak tanıtanlar Xakûrkêdeler, Şêxzadeler, Mêgzadeler, Ravandoklar, Pinasiniler ve Şekifilerdir. Mêgzadeler, Dimdim Kalesi'nden gelmekteler. Mikri Bradostlardandırlar.

Bradostlar, Emevi ve Abbasilerden sonra Bradost ismi almıştır. Kürdistan’da farklı dinlerin oluşmasıyla beraber Bradostların yaşadığı coğrafyaya Bradost denilmiştir. Daha önce Zagroslarda oluşan kabilelerdi. Dalamper, Zagrosların esas dağlarından biridir. Dalamper merkezidir de denilebilir. Üçgen dediğimiz yer Dalamper’de oluşuyor. Dalamper’in bir tarafı Bakûr, bir tarafı Rojhilat ve diğer tarafı da Başûr’dur. Üç devletin resmi sınırları Dalamper’de birleşiyor. Bradost alanında birleşiyor da diyebiliriz. Bradost alanı kapalı ve yalçın dağlardan oluşuyor. İşgalci güçler, Bradost alanını hep işgal etmek istemiştir ama coğrafi konumundan kaynaklı hep sonuçsuz kalmışlar. Ne İran ya da Farslar ne Türkler ya da Osmanlılar ne de İskender bu coğrafyada hüküm sürebildi. İşgal girişimleri oldu, tahrip edildi ama en sonunda Bradost alanını terk etmek zorunda kaldılar.

Bradostlarda farklı din ve mezhepler var mı?

Hristiyanlık, Êzîdîlik ve İslamı bir arada yaşamışlar. Müslümanlar bra; Êzîdî ve Hristiyanlar dost, aynı şekilde Hristiyan bra; Müslüman ve Êzidîler dost, böyle bir birliktelik sonucu Bradost ismi ortaya çıkmış. Şu anda da Diana’da bulunan Êzîdî kimlikleri Bradost’tur. Kasr-ı Şirin'e kadar da Bradost alanı tek parçayken, bu anlaşmayla iki parçaya bölünüyor. 1816 tarihinde Osmanlılarla birleşerek tüm Êzîdîleri soykırıma tabi tutuyorlar. Bu dönemden sonra Bradost federasyonu dağılıyor. Bölgenin tüm hazinesini Kor Paşa Topkapı Sarayı'na götürerek Osmanlılara teslim ediyor. Daha sonrada Şêx Reşit öncülüğünde Bradostlar varlıklarını gösteriyor.

Bradostlar ile Barzanlar arasındaki çelişki nedir?

Şêx Reşit, Barzanların Müslüman olmadığını, kendilerini Şêx ilan etmelerinin doğru olmadığını belirterek, Şêx Ahmed’e karşı çıkıyor. Onları Bradost olarak kabul etmiyor. Böylece Bradostlar ile Barzanlar arasında savaş çıkıyor; bin 500 kişinin yaşamına mal oluyor.

1958'den sonra Mela Mustafa öncülüğünde Irak ile savaş başlayınca Şêx Reşit, Barzanların yanında yer almıyor. Daha sonra Mela Mustafa'ya karşı çıkan Bradost aşiretine bağlı liderlerin tek tek infazı başlıyor. Sağ kalanlardan çoğu onun tarafına geçiyor. Şêx Reşit’in ölümünden sonra tamamen Berzanlara teslim olma süreci başlıyor.

Bu teslimiyeti biraz daha açabilir misiniz?

Şêx Huseyn’ın babası Hacı Muhamed’le teslimiyet başlıyor. Amerika’nın Irak’a girmesiyle merkezi hükümet Kürdistan’dan çekildi. Pêşmergeler silahlarını teslim etti. Bunların yerine de Saddam döneminde paramiliter güçler, kontralar güçlendirilerek iktidarı ele geçirdi. Bu güçler sindirme politikalarına devam etti. Bradostlara karşı olan öfke ve kinleri bugüne kadar da devam ediyor. Bugün Bradost bölgesini işgal eden Türk hükümetinin yanında yer alarak aslında geçmişin kin ve öfkesini dışa vuruyorlar. Kirli politikaları tıpkı Türkler gibi nasıl ki Şêx Said ve Seyid Rıza katledilerek çocukları ve ailesini sisteme bağlı kılmaya çalıştılarsa Kadir Beg de öldürülerek çocuklarını kendi tarafına çektiler.

Türkler neden Bradost bölgesini işgal ediyor?

Bradostlular, PKK’yi seviyorlar ama KDP ve Türk devletinden dolayı PKK’ye mesafeli duruyorlar. Bunu bildikleri için bugün bu alanda işgal girişimi var. Bradost halkı bu işgale karşı, sessiz bir direniş içinde. Aslında Barzaniler, Bradost bölgesini satılığa çıkardı. Türklerin bu bölgeyi işgal etmesine göz yumdu.

Şêx Huseyn ve Şêx Şahap ne yapıyorlar, amaçları ne?

Şêx Huseyn, Şêx Reşit’in torunudur. İki dönem KDP milletvekilliği yaptı. Bu iki dönemde de Şêx Huseyn’den hiçbir şekilde Parlamento'da ses seda çıkmadı. Konuşmamasının iki nedeni var; biri dile getirmek istediği şeyleri korkudan dile getirmiyor, diğer neden ise KDP’yi karşılarına almak istemiyor. Halbuki bugün Herki ve Şurçiler birleşse iki milyon nüfusa sahip büyük bir güç olurlar. Bugün seçimlerde de farklı partiden aday almak isteyenler tehdit edildi. Olanları ise her gün bir yerlerde saldırıya uğradı.

Şêx Huseyn hem Türkiye’ye hem de KDP'ye teslim olmuş durumda. Kardeşi Şêx Şahap KDP karşıtıydı ama şimdi KDP ile işbirliği içinde. Şêx Şahap’ı PKK’ye karşı kullanmak istiyorlar. Halbuki Bradostluların tarihinde hep direniş var. İşte Dimdim Kalesi direnişi biliniyor. Şimdi niye öyle değil; çünkü Kürdistan nasıl ki dört parçaya bölündüyse Bradost da üç parçaya bölünmüş durumda. Hatta bu bölünmeye şeytan üçgeni de denilebilir.

40 yıldır Bradost halkının içindeyiz. İhanetçi değiller, inançsız düşürüldüler ve kendilerine güvensiz durama getirildiler. Bunu yapan da bu üçgende yer alan devletler ve işbirlikçileridir. KDP bunun farkında; Bradostlular inançlarını kazanırsa KDP bölgede kalamaz. Bu yüzden de Tük ordusunu bölgeye getirdi.

Bu işgal girişiminde kimler yer alıyor?

Bugün işgal operasyonuna öncülük eden Gerdi korucuları, Şêx Reşit’in müritleriydiler. Kuzey'de bize karşı koruculuk faaliyetleri içindeler, burada da KDP pêşmergesi olarak bize karşı özel savaş yürütüyorlar. Bunlar aynı kişilerdir. Kuzey'de korucu ve Türkiye vatandaşı olarak bize karşı savaşıyorlar, burada da pêşmerge ve Irak vatandaşı olur. Diana’ya gidip maaşlarını alıyorlar. Yaklaşık 35 bin seçmene sahipler. Bradost bölgesinde böylesi bir oyun oynanıyor, tüm halkımız ve kamuoyu bunu bilmelidir.

Bu güçlerin amacı nedir?

Musa Gerdi, Helgurt Tugayı komutanı, KDP yoluyla Kanikreş tarafını Berbizinê ve Kele Reş tarafına pêşmerge yerleştirmek istiyor. Türkler gelmesin pêşmerge gelsin deniliyor. Musa Gerdi ve KDP’nin buradaki planı buraya Bradost pêşmergelerini, daha sonra da onları çekip Musa Gerdi'ye bağlı paramiliter güçleri yerleştirmek. Bu yola başvurmanın amacı da Başûr halkının tepkisini almamak içindir. Bu planı, Başûr halkımız bilmelidir. Bermizê tarafında bu plan başladı bile. Şimdi oradaki paramiliter güçlere PKK’ye karşı savaşın, talimatları veriliyor. Aynı zamanda oradaki imamları da devreye koymuşlar; Mela Sadi ve Mela Kasım gibi. Bunlar Lêlikan'daki Türk askerleri ile görüşmeler yapıyor. Şemzînan, Evliya ve Mawa hattındaki Gerdiler de aynı zamanda görüşme yapıyor ve bu kirli politikalarda aktif şekilde yer alıyorlar. Hatta gerillaya karşı savaşıyorlar da. Aynı zamanda bunlar KDP’nin de pêşmergesidirler. Lêlikan'a yapılan ilk indirmelerde bunlar yer alıyordu. Bunlar, Şêx Huseyin’e bağlılar. Bu yüzden Şêx Huseyn bu saatten sonra tavrını ve duruşunu net bir şekilde ortaya koymalıdır. Kimdir; Kürt müdür, Türk müdür?

Bradostlar neden şimdi Barzanların yanında yer alıyor?

DAİŞ'in Musul’u işgal ettiği dönemde Saddam’ın ikinci adamı İzzettin Duri, Barzanların yanında gizleniyordu. Musul işgal edildiği döneme kadar da kalıyor. Barzanların önerisi üzerine Yunus Nebi Camisini patlatıyorlar. Bunu yapma amaçlarından biri de o camide Şêx Reşit'in kabristanın oluşudur. Böylece yılların kin ve öfkesini DAİŞ yoluyla Şêx Reşit şahsında Bradostlardan aldığını sanıyorlar. Bunun üzerine Şêx Reşit'in sofileri, protesto etmek için Musul’a gidiyor. Barzanların bunu duymasıyla fırsattan istifade Şêx Reşit'in sofilerine, gelin bir askeri tabur kuralım yanımızda yer alın birlikte DAİŞ'e karşı savaşalım, diyorlar. Bunun üzerine Şêx Huseyn’e tabur komutanlığı önerisi yapılıyor. Şêx Huseyn'in önerisiyle Şêx Şahap geçiyor. Şimdi halen bu tabur özel savaş faaliyetlerini yürütüyor. Barzanlar, bir taşla iki kuş vurma mantığıyla Bradostları kendi tarafına çekmiş oluyor.

Bu işgal girişiminde ticaretin de payı var mıdır?

Şêx Behzat, Bradost bölgesinde ticaretle uğraşıyor ve Bradost düşmanlığı yapıyor. Xakûrkê’ye giden yolların köprüleri Türkler ile Şêx Behzat’ın anlaşması sonucu bombalandı ve yıkıldı. Çünkü oradan kaçakçılık yapılıyordu. Bunun önünü alındı. Şêx Behzat, şimdi başka bir yoldan Türkiye’ye ticaret yapıyor. Alandaki tüm ticari faaliyetleri, böylelikle kontrolü altına almış oldu. Aynı zamanda da köprülerin vurulmasıyla da bölgede yaşayan fakir Bradost halkına 'ben olmadan burada ne hayvanlarını otlatabilirsin ne de köyünde rahat yaşayabilirsin' deniliyor. Şêx Behzat, bütün kirli politikaların talimatını da Mesrur Barzani’den alıyor, çünkü onun adamıdır. Bu işgal girişiminde hem ticaret hem de ihanet birlikte yürüyor.

Bradost halkı bu işgal karşısında ne yapmalı?

Şêx Huseyn ve Şêx Şahap sadece Bradost halkına değil, dedeleri Şêx Reşit’e de ihanet etmiş durumdalar. Biz bunu kabul etmiyoruz ve Bradost halkı da hiçbir şekilde kabul etmemelidir. Bradost halkı, biz sadece işgali değil bu kirli savaş yürütülenleri de kabul etmiyoruz, diyebilmeliler. Bradost halkımızdan sadece bunu istiyoruz. Gerilla zaten Bradost halkı için her türlü fedakarlığı yapıyor. Bölge halkı, Berzanların ve Türklerin oluşturduğu korkuyu atmalı. Kendi tarihlerini bilmeli ve unutmamalılar. Kerim Xan Ailesi, bu direniş bayrağını devralabilmeli.