Kürdistan coğrafyasında çok sayıda inanca sahip Kürtler yaşıyor. Dört parça dışında Rusya, Ermenistan, Kazakistan, Gürcistan gibi ülkelerde de en fazla Êzidî inancına sahip Kürtler var. Alevi inancından olan Kürtler Bakûr ve kısmen Rojava’da, Êzîdîler Başûr, Bakur ve Rojava’da, Kakailer daha çok Başûr ve Rojhilat’ta yaşıyor.

Kakailer Sultan İshak’ın 21 Mart’ta doğduğuna inanırlar. Bu da Newroz gününe denk gelir. Zerdüşt’ün de aynı tarihte doğduğuna inanılıyor. Kakailerin merkezi Hawar diye bilinen bir vadidir. Bu vadi Halepçe’den başlayıp İran-Irak sınırına Pirdiwar yakınlarına kadar uzanıyor. Sultan İshak’ın doğum günü olarak bilinen 21 Mart’ta dünyanın her yerinden bazen on binlerce Kakai toprak ve şose yollardan geçerek bu vadiyi ziyaret eder ve kutlamalarını yapar.

Feyliler Başûr ve Irak’ın bazı bölgelerinde, Yarsan ve Şia Kürtleri ise daha çok Rojhilat’ta yerleşik. Şebek Kürtleri ise en fazla Irak’ta Ninova Eyaleti olarak bilinen Musul merkezi ile çevre köy, ilçe, kasabalarında yaşıyor. Tıpkı Dersimli Alevilerin Düzgün Baba’yı, Êzîdîlerin Laleş’i, Kakailerin Sultan İsak’ı, Yarsanlar ve Kakailerin çok yakın olduğu için Sultan İshak’la birlikte Pir Şaliyar’ı ziyaret olarak görmesi gibi Feyli yani Şia Kürtler de pir ve dedeleri ziyaret eder. Şebek Kürtlerinin Şeyh Şahabettin Ziyareti olarak bilinen bir ziyaret yerleri var.

ŞEBEK KÜRTLERİ KİMDİR?

Şebekler konusunda çok çeşitli iddialar var. Milliyetçi bazı Türk tarihçileri tarafından Bektaşi Türkler oldukları yönünde iddialar da ileri sürülüyor. Şebeklerin Kürt oldukları birçok tarihi belge ile kanıtlanmış durumda. Şebekler’in 1502 tarihinden beri Ninova vilayeti çevresinde Dicle ve Khazir ırmakları arasında uzanan hat üzerinde yaşadıkları bilinir. Zamanla merkezleri Musul’a kayar. Bir kısmı da halen Kerkük civarında yaşıyor. Son tespitlere göre Şebekler’in 85 köyü ve 300 ile 750 bin arasında bir nüfusa sahip oldukları söyleniyor.

Türkmen ve klasik Kürtlerinkinden farkları kendilerine has gelenekleri mevcut. Farsça, Arapça, Türkçe (Azeri Türkçesi) ve Kürtçe karışımı bir dil konuşuyorlar. Ancak bu bileşime rağmen Şebekler’in konuştuğu dil Kuzey Kürdistan'da konuşulan Kirmanckî lehçesine yakın.

KONUŞTUKLARI DİL?

Şebeklerin konuştuğu dil Dimilki ile nüans farklılıkları dışında aynı olan Hawramîcedir. Şebek Merkezi Başkanı Salih Cuma; Havromani, Manço, Dimilki’nin Şebek dili olduğunu savunuyor, "Ancak Şebekler’in dili Havromani'dir" diyor. Şebek Kürtleri Musul Meclisi Başkanı Razi Behcet, Şebek Kürtlerinin sayısının Irak ve Başûrê Kurdistan bölgesel yönetimi sınırlar içinde çok olduğunu belirterek, Şebeklerin yoğun olarak yaşadıkları bölgelere ilişkin şu bilgileri veriyor; "Irak ve Kürdistan genelinde 750 bin Şebek Kürdü var. Hem Şii Şebek var hem de Sünni Şebek var. Dûhok, Silemanî, Şengal, Hewlêr, Bağdat ve Musul'da da çoklar. Yoğunluk Musul'da. Musul'un doğusundaki köyler ve mahallelerde yaşayanların çoğu Şebek Kürdü'dür. Musul'un doğusu ve Duhok bölgesinde 85 Şebek köyü var. Musul'un doğusundaki Arpaci, Xulantepe, Şehnazen, Gorcelil mahalleleri, Bazdava, Faziliye, Xursebat köyleri ile Hemdaniye, Bartilla ve Başika kasabalarında çok sayıda Şebek yaşıyor.

ŞEBEKLERİN NÜFUSU NE KADAR?

Şebeklerin nüfusuna ve tarihlerine ilişkin de bilgi veren Başûrê Kurdistan Parlamentosu’nda Şebek kotasından Parlamenter Mıhemmed Salim Şebek şunları söylüyor: "Medler döneminde Musul Ovası’na gelmiş Şebekler. Diğer Kürt aşiretleri gibi her bir aşiret bir bölgeye yerleşmiş. Şebeklerin Nadir Şah döneminde buraya geldikleri bilgisi yanlış. Belgelerdeki kayıtlara göre 1585 yılında bu bölgelerde Şebek adı geçiyor. Tapu kayıtlarında ve İbn–i Haldun ile İbn–i Esir gibi tarihçilerin yazılarında bu bölgede kalanlardan bahsedilir.

Şu anda da Şebekistan diye bir bölge var ve bu birkaç Kürt aşiretinden meydana geliyor. Bacelan, Zirarî, Simaylewend, Şikak, Gêj gibi aşiretler Musul Ovası’ndaki Şebekistan bölgesinde olan aşiretlerdir. Şebeklerin konuştuğu lehçe de Goranî ve Hewramî’dir. Bazı bölgelerde Şebeklerin Kürt olmadığı iddia ediliyor. Ancak bu iddia asılsız. Çünkü Şebekler asil Kürtlerdendir. Birleşmiş Milletlerin verilerine göre de Ninova Ovası’nda yaklaşık 450-500 bin Şebek yaşıyor."

ŞEBEKLERİN KUTSAL ŞEYHİ

Şebek Kürtleri de diğer inançlara sahip Kürtler gibi inançlarına, inançlarının ibadetlerini yapacakları ziyaretlerine bağlılar. İbadetlerini Musul ovasında Êzîdîlere yakın oldukları için Êzîdîlerin toplantı ve ibadetlerine katılarak yaparlar. Kendi ziyaretleri ve ibadet mekanları kendilerinden uzak olduğu için bazı Şebekler ziyaretlerini göremeden ölüyor.

Şebek Kürtleri kendilerini Şeyh Şahabettin’in müritleri olarak görür. O nedenle gerçek ibadetlerinin onun mezarı başında yapılması gerektiğine inanırlar. Şeyh Şahabettin Kakai, Hewrami, Yarsan Kürtlerinin birbirine yakın yaşadıkları Hewraman bölgesinin Tevêle köyü ile Zawer köyü arasında yaşamış.

Hewraman bölgesinden değildir. Ancak başka bir yerden inancına yönelik yaşadığı baskıdan dolayı kaçıp oraya sığınmış. Hewramiler onu bağrına basmış ve ölene dek sahip çıkmışlar. Şeyh Şahabettin Başûrê Kurdistan Hewraman bölgesi ile Rojhilat Kurdistan Hewraman bölgesinin ortasındaki Tavêle ve Zawer adındaki köyler arasında vefat etmiş. Tavêle köyü Rojhilat ile Başûr arasında Hewraman bölgesinde yer alan Dalani dağının alt tarafında, Hewraman’ın cenneti olarak adlandırılan Pawe iline bağlı Newsu kasabası Nodşe şehrine bağlı bir köydür. Hanigermela ve Keymine köylerine komşudur. Doğusuna ise Nodşe şehri var.

Şebek Kürtlerinin en büyük ve kutsal ziyareti olan Şeyh Şahabettin’in Mezarı Zawer köyünde. Şeyh Şahabettin Dizawer ya da Zawer olarak halk tarafından adlandırılmış ve öyle tanınıyor. Diğer bir adı da Şeyh Şahabettin Bağdadi olarak geçiyor kaynaklarda.

Şeyh Şahabettin 1118 yılında doğmuş. Genç yaşta Bağdat’a Şeyh Abdulkadir Geylani’nin yanında öğrenci olmak için gider. Bir süre Şeyh Abdulkadir Geylani’nin öğrenciliğini yaptıktan sonra Hewraman bölgesine döner.

Zawer köyünden bir kızla evlenir. Üç kız çocuğundan sonra iki erkek çocuğu olur. Kızlarından birini 3. Pir Şaliyar olarak bilinen Seyit Mustafa Hewrami ile evlendirir. 3. Pir Şaliyar ile evlenen kızının mezarı da şimdi o bölgede Qedalo Piro yani yoksulların annesi adıyla kutsal bir ziyaret olarak kabul ediliyor.

Şeyh Şahabettin 1190 yıllarında yaklaşık 60 yaşında vefat eder. Yaresan büyükleri kitabında Şeyh Şahabettin’in, Sultan İshak dininin temsilcileri olarak belirlenen 7 kişiden biri olduğu yazılır. Şeyh Şahabettin Şebeklerin en kutsal şeyhi, mezarı da en büyük ziyaretleri olarak kabul edilir.

Tavêle köyünden Şeyh Şahabettin’in ziyareti olan mezarına gidebilmek için Zawer köyündeki İran karakolundan izin almak gerekir. Bunu göze alamayan yüz binlerce Şebek kutsal mekanları olan Şeyh Şahabettin’in mezarını göremeden ölür.

Şebek inancına göre Şeyh Şahabettin’in mezarını gören insanlar da kutsal sayılmaya başlar. Şeyh Şahabettin’in mezarının alt tarafından Milman adıyla bilinen bir soğuk su çeşmesi akar. Bu çeşmenin suyu Müslümanların Zemzem suyu değerinde bir su olarak kabul edilir. Şebekler için Şeyh Şahabettin Zawer’in mezarı kabe, Milman çeşmesinin suyu ise zemzem suyu kadar kutsal sayılır.

KUBBESİZ ZİYARET

Şebek Kürtlerinin en büyük ve kutsal ziyaretleri olan Şeyh Şahabettin’in mezarı oldukça bakımsız. Çünkü Şebeklerin hiçbiri bölgede yaşamıyor. Bölgede yaşamadıkları için ziyaretleri de bakımsız kalmış. Sadece bakımsız değil, kubbesiz de aynı zamanda. Mezar yeri bile neredeyse belli değil. Sadece mezarı olduğu söylenen alan duvarla çevrilmiş. İçinde birkaç oldukça yaşlı Dağdağan ağacı olan bir yer Şeyh Şahabettin’in ziyareti.

Sahipleri ötelenmiş, horlanmış bir inancın sahipsiz ziyareti demek yanlış olmaz. Sayıları 300 ile 750 bin arasında olduğu söylenen Şebeklerden yılda belki beş kişi bile burayı ziyaret edemiyor. Çünkü Musul Ovası’ndan yola çıkıp ziyarete ulaşmak günler sürüyor. Ziyaret yerine ulaşınca İran sınır karakolundan izin alıp ziyaretin başına gitmek ise başlı başına bir sorun.

ŞEYH ŞAHABETİN’İN MEZARINA GİTTİM

Bir şebek değildim. Ama Tewêle köyüne gidince Şeyh Şahabetin’in mezarına gitmek istedim. Bunun için İran sınır karakolundan izin almak zor olsa da alıp ziyarete gittim. İran sınır karakolu komutanı askerlerinden birinin bizimle gelmesi şartı ile bize izin verdi. Şeyh Şahabettin Zawer’in mezarını ziyaret edip, Şebeklerin Milman çeşmesinden kutsal sudan içtim. Mezardan bir gün olur da bir Şebek Pir’ini görürsem, kendisine taktim etmek için bir tutam toprak alarak ziyaretten ayrıldım. O bir tutam toprağı şimdi bir emanet gibi saklıyorum. Belki bir gün bir Şebek Pir'ini görürüm ve bu sizin büyük şeyhiniz ve ziyaretiniz Şeyh Şahabettin Zawer’in mezarından aldığım topraktır diyebilirim…